Uładzimir Żyłka (1900 - 1933)
Białoruski poeta, filolog, tłumacz, krytyk.
Uładzimir Żyłka z żoną
Uładzimir Żyłka
Przełożył Bohdan Zadura
O poranku
Bywajcie! Znów do mnie uśmiechają się dale,
Słońce mam we krwi i włosy me pieści.
O nudzie i żalach w domu - zapomniałem
I zło ze świata - marzę - odeszło nareszcie.
Uroczo płyną obłoczków rumieńce
i dwięczność z ciszą w usta się całuje.
O świeży wiaterku, powiedz mej kochance,
Jaka miła słodycz w tym świecie panuje,
Idę po rośnym zielonym kobiercu,
I pieśń ze szczęścia omdlewa, niemieje,
I serce jak słońce, i słońce jak serce,
Serce wszechświata płonie i jaśnieje!
[1929]
Uładzimir Żyłka (Uładzimir Adamawicz Żyłka) (1900-1933) – białoruski poeta, filolog, tłumacz, krytyk.
Urodził się dobrze sytuowanej chłopskiej rodzinie we wsi Makasze (Gubernia mińska). W 1914 roku ukończył szkołę w Mirze i przeprowadził się z rodzicami do Mińska. Na początku pierwszej wojny światowej rodzina uciekła do Guberni tulskiej, gdzie Uładzimir uczył się w szkole rolniczej. W 1917 roku razem z ojcem wrócił do Mińska.
Po powrocie pracował jako agronom. Równocześnie zaczyna interesować się polityką, tematem białoruskiego dziedzictwa oraz poezją. W 1918 roku został członkiem klubu „Białoruska chatka”. W klubie przedstawiciele twórczej inteligencji zajmowali się oświatą kulturalną. W tym środowisku Władimir poznaje pisarzy: Jankę Kupałę, Zmitraka Biadulę, Jadwigina Sz., maładniakowców (m. in. Czarota). Wtedy też został napisany pierwszy wiersz „Wezwanie”, który będzie wydrukowany w 1920 roku.
W 1920 zachorował na gruźlicę i wyjechał do dziadka do wsi Podlesie w ujeździe nowogródzkim, który w 1921 na podstawie postanowień pokoju ryskiego przypada Polsce. Zapomina o swej chorobie, nawiązuje kontakt z antypolskim podziemiem: pisze ulotki, agitki i wiersze („Kowal”, „Dziadek”, „Hymn białoruskich powstańców”). Drukuje w gazetach „Białoruskie Wiadomości”, „Nasza Dumka”. Utrzymuje kontakt z liderami Białoruskiej Organizacji Rewolucyjnej (BRA) i działaczami białoruskimi w Wilnie.
Po nieudanej próbie powstania na Zachodniej Białorusi, Żyłka wyjeżdża do Wilna. Pracuje tam w białoruskim wydawnictwie, prowadzi warsztaty teatralne przy białoruskim gimnazjum.
By uniknąć poboru do polskiego wojska, w 1922 wyjechał do Kowna, następnie do Dyneburga. Tam Żyłka w tajemnicy pracował jako łącznik ruchu narodowowyzwoleńczym w Wilnie i białoruskiej diaspory na Łotwie. Wkrótce nielegalnie powrócił do Wilna, by pomagać L. Rodziewiczowi w pracy dziennikarskiej w gazetach „Nasza przyszłość” i „Nowe życie”.
W 1923 roku wstąpił na Uniwersytet Karola w Pradze, studiował na wydziale filologicznym, uzyskując stypendium czeskiego rządu. W latach studenckich pracował w czasopismach „Pierawiasła” i „Nowy Pramień” – prasowych organach Organizacji Postępowych Studentów Białoruskich (ABPC). W 1926 roku został zaproszony do Mińska na konferencję naukową dot. reformy białoruskiej ortografii. Wtedy też postanawia porzucić studia w Pradze, przenieść się do Mińska i przyjąć obywatelstwo ZSRR.
W Mińsku pracował w Instytucie Kultury Białoruskiej, w gazecie „Zwiazda”, w technikum muzycznym. Był członkiem „Maładniaka” i „Uzwyszsza”. Tłumaczył dla wytwórni Biełgoskino.
W 1923 roku wstąpił na Uniwersytet Karola w Pradze, studiował na wydziale filologicznym, uzyskując stypendium czeskiego rządu. W latach studenckich pracował w czasopismach „Pierawiasła” i „Nowy Pramień” – prasowych organach Organizacji Postępowych Studentów Białoruskich (ABPC). W 1926 roku został zaproszony do Mińska na konferencję naukową dot. reformy białoruskiej ortografii. Wtedy też postanawia porzucić studia w Pradze, przenieść się do Mińska i przyjąć obywatelstwo ZSRR.
W Mińsku pracował w Instytucie Kultury Białoruskiej, w gazecie „Zwiazda”, w technikum muzycznym. Był członkiem „Maładniaka” i „Uzwyszsza”. Tłumaczył dla wytwórni Biełgoskino.
Uładzimir Żyłka (po prawej) z Uładzimirem Dubouką
W 1930 roku został aresztowany i osądzony w sprawie „Związku Wyzwolenia Białorusi”. Nie przyznał się do winy. W 1931 skierowany na 5-letnie zesłanie, które odbywał w Urżumie, w obwodzie kirowskim. Pracował tam jako kierownik gospodarstwa i wykładowca literatury w technikum medycznym. W tym czasie nasiliła się jego choroba – gruźlica, na którą umarł w 1933 roku. Został pochowany w Urżumie. Zrehabilitowany w 1960 roku decyzją Kolegium Sądowego Sądu Najwyższego.
Uładzimir Żyłka to poeta uniwersalnego typu, na jego twórczość złożyły się ślady wielu prądów estetycznych (romantyzmu, neoromantyzmu, symbolizmu, impresjonizmu). Przynależał równocześnie do kultury białoruskiej oraz posiadał zachodnioeuropejskie wykształcenie, co pozwalało mu adaptować na grunt białoruski różne tradycje literackie (antyczną, renesansową, modernistyczną).
Za życia poety zostały wydane trzy książki: poemat „Wyobrażenie” (1923), tomiki wierszy „Na rozstajach” (1924), „Z pól Zachodniej Białorusi” (1927). Ostatnia książka spotkała się z mocną krytyką: „Od strony twórczej u Władimira Żyłki nie obserwuje się zbliżenia z literaturą proletariacką”, „Ten tomik wierszy jest nam obcy w formie i treści ideowej” – napiszą proletariaccy krytycy.
Na zesłaniu kontynuował pracę: tłumaczył europejskich poetów, pisał własne utwory (wszystko zostało skonfiskowane przez funkcjonariuszy NKWD). Z wielkim trudem udało się zachować i wywieźć za granicę poemat „Testament” (1933) – utwór filozoficzny, spowiedź i usprawiedliwienie siebie samego i przyjaciół, którzy bez żadnej winy stali się ofiarami represji.
Uładzimir Żyłka to poeta uniwersalnego typu, na jego twórczość złożyły się ślady wielu prądów estetycznych (romantyzmu, neoromantyzmu, symbolizmu, impresjonizmu). Przynależał równocześnie do kultury białoruskiej oraz posiadał zachodnioeuropejskie wykształcenie, co pozwalało mu adaptować na grunt białoruski różne tradycje literackie (antyczną, renesansową, modernistyczną).
Za życia poety zostały wydane trzy książki: poemat „Wyobrażenie” (1923), tomiki wierszy „Na rozstajach” (1924), „Z pól Zachodniej Białorusi” (1927). Ostatnia książka spotkała się z mocną krytyką: „Od strony twórczej u Władimira Żyłki nie obserwuje się zbliżenia z literaturą proletariacką”, „Ten tomik wierszy jest nam obcy w formie i treści ideowej” – napiszą proletariaccy krytycy.
Na zesłaniu kontynuował pracę: tłumaczył europejskich poetów, pisał własne utwory (wszystko zostało skonfiskowane przez funkcjonariuszy NKWD). Z wielkim trudem udało się zachować i wywieźć za granicę poemat „Testament” (1933) – utwór filozoficzny, spowiedź i usprawiedliwienie siebie samego i przyjaciół, którzy bez żadnej winy stali się ofiarami represji.
tłum. Michał Gutkowski
