Michaś Czarot (1896 - 1937)
Michaś Czarot (Michaś Kudelka)
Przełożył Bohdan Zadura
Buntownik
Hałaśliwą trzciną, zbuntowanym buntownikiem jestem.
Budzę bagno, hałasując i szumiąc.
W wodzie żyję i obmywam się chmur deszczem,
Lecz nie pozwolę zamilknąć moim strunom.
Podniosę ducha, obudzę ze snu ludzi -
Prorokuję im chwałę i przyszłość szczęśliwą...
Ja, zbuntowany buntownik, wiosnę życia budzę,
Do wolnej i twórczej pracy wzywam.
Jeśli mnie nie usłyszą, będę krzyczeć głośniej,
Dobędę najgłośniejszy akord pieśni nowej...
I aby zmyć brud z ziemi, wodą tą potrząsnę,
Która deszczu tutaj wlała się ołowiem.
Czemuż wy, lirnicy, co budziliście dawno
Ludzi, nie chcecie słuchać pieśni trzciny?
Nasze pieśni to krzyk nasz – nasz kraj to bagno
i jedność z sobą stanowimy.
W słonecznej wiosny musującym kubku
Dlaczego niebo od chmur pociemniało,
Dlaczego spłonął błękit księżycowy i
Czemu, kochana, na gitarze lodowej
Ty te słoneczne opłakujesz dni?
Przecież olbrzymia sokora szumi ciągle jeszcze,
Szept dojrzałych kłosów na polu wciąż gości...
Będę pieśń swoją śpiewał - buntownikiem jestem!
I swój naród będę wzywał do Wolności.
[1922]
Michaś Czarot (Michaił Siemionowicz Kudzielka) (1896-1937) – białoruski poeta, dramaturg, prozaik, redaktor, działacz społeczny. Autor najsłynniejszej „ludowej” pieśni Białorusinów – „Kupalinka”.
Urodził się w Rudiensku (Gubernia mińska) w rodzinie chłopów małorolnych. W 1917 roku ukończył Mołodecznieńskie Seminarium Nauczycielskie, gdzie zaczął pisać wiersze, które jednak się nie zachowały. Po ukończeniu nauki Michaś od razu został zmobilizowany do wojska, trafił do miasta Kuznieck w obwodzie Saratowskim. Tam zapoznał się z ideami rewolucyjnymi i razem z innymi oficerami próbował stworzyć kółko białoruskie.
W 1918 roku powrócił do Mińska, pracował w szkole jako nauczyciel, równocześnie studiował na Białoruskim Państwowym Uniwersytecie Pedagogicznym.
W 1921 roku Michaś zaczyna publikować pod pseudonimem Czarot. Na te lata przypada ożywienie w literaturze białoruskiej, wywołane napływem wiejskiej młodzieży do miast. Michaś staje się jednym z liderów ruchu literackiego w Białorusi; utrwala się powiedzenie „pojawił się Czarot, a za nim siedmiuset”. Mniej więcej taką liczbę piszącej młodzieży zgromadziło wokół siebie pierwsze w Białorusi stowarzyszenie literackie „Maładniak” (1923 rok), inicjatorem powstania którego oraz przewodniczącym był Czarot.
Początkowy etap twórczości charakteryzuje się ludowo-patriotycznymi motywami. We wczesnych utworach poeta uważał, że u podstaw duchowego i historycznego odrodzenia narodu powinna leżeć samoświadomość narodowa. W tym czasie powstają wiersze „Pod krzyżem”, „Dzwon”, „Pieśń Białorusina”.
Po 1921 roku tony ludowo-patriotyczne ustępują miejsca rewolucyjno-proletariackim, a w twórczości dominuje motyw przeciwstawienia wcześniejszego ubogiego życia z nowym i radosnym, które nastąpiło wraz ze zwycięstwem rewolucji. Z tym czasem łączą się tomiki wierszy „Wichura” (1922), „Wiersze wybrane” (1925), „Spacer słoneczny” (1929), poematy „Bosi pośród ognia” (1922), „Czerwonoskrzydły wieszcz” (1923), „Maryna” (1926).
Michaś, jak i liczni mu współcześni, z nadzieją przyjął rewolucję. Wierzył, że droga zgodna z linią partii może być drogą do wytworzenia białoruskiej polityki narodowej, co w czasach carskiego reżimu było niemożliwe. Z tym też związana jest jego praca redaktora gazety „Sawieckaja Biełaruś” (1925-1929) i członkostwo w Centralnym Komitecie Wykonawczym BSRR (1924-1931).
Po pierwszej czystce inteligencji (1929-1930) Czarota pozbawiono stanowiska redaktora „Sawieckiej Biełarusi”, a sam pisarz stracił zainteresowanie działalnością literacką; zaczął też mocno pić. Wierszem „Surowy wyrok podpisuję jako pierwszy” dołączył do publicznego potępienia represjonowanych pisarzy białoruskich. Krytycy literaccy uważają ten utwór za napisany na zamówienie.
24 stycznia 1937 roku w Mińsku Czarot został aresztowany. Osądzono go przez pozasądowy organ NKWD 28 października 1937 roku jako uczestnika „kontrrewolucyjnej organizacji socjaldemokratycznej”. Michaś Czarot został skazany na śmierć z konfiskatą mienia. Rozstrzelany nocą z 29 na 30 października 1937 roku. Radzieckie źródła wskazują jako datę śmierci 14 grudnia 1938 roku, nie wspominając o rozstrzelaniu.
Swój ostatni napisany w życiu wiersz „Przysięga” Michaś Czarot, według współosadzonego Mykoły Chwedorowicza, wydrapał na twardej ścianie pojedynczej celi mińskiego więzienia NKWD.
tłum. Michał Gutkowski
