Mojsze Kulbak (1896 - 1937)
Poeta, dramaturg, prozaik, filozof. Jego utwory, poza białoruskim i rosyjskim, były tłumaczone też na ukraiński, litewski, francuski, polski, niemiecki, hebrajski i inne języki.
Mojsze Kulbak
Moisiej Kulbak (Mojsze Kulbak)
Przełożył Bohdan Zadura
dlaczego umieramy, kiedy umieramy
Z cyklu «Rozmowy żydowskie»
Umierać — tak aż do śmierci.
Bryzgi kwiatów,
blask koncertów -
wszystko było
dla nas.
Ból za radość
oddajesz:
musisz? -
wyjmij i połóż wszystko
w określonym czasie.
Moisiej Sołomonowicz Kulbak (Mojsza lub Mojsze) – poeta, dramaturg, prozaik, filozof. Jego utwory, poza białoruskim i rosyjskim, były tłumaczone też na ukraiński, litewski, francuski, polski, niemiecki, hebrajski i inne języki.
Urodził się w 1896 roku w Smorgoniach, od 13 roku życia uczył się w jesziwie w Wołożynie. Zaczynał od pisania wierszy po hebrajsku, później pisał także w jidysz. W tamtym czasie był to jeden z czterech języków urzędowych BSRR. Pierwszy wiersz opublikował w 1916 roku, następnie wyszły tomiki „Szirim” („Pieśni”, Wilno, 1920) i „Naje Lider” („Nowe pieśni”, Warszawa, 1922). Już w swoim pierwszym poemacie „Dy Sztot” („Miasto”) Kulbak posługuje się modernistycznymi eksperymentami, następnie w poemacie „Duda (pieśń-lamentacja z dawnej Białorusi)” poeta bada białoruskie obrazy folklorystyczne, łącząc je z biblijnym mistycyzmem.
Kulbak, znawca mitologii, wprowadza do swoich utworów motywy indyjskich wierzeń oraz kabałę, wypełniając nimi znajome obrazy z życia małomiasteczkowych Żydów, jak na przykład w sztuce „Jakub Frank” (1923) i w powieści „Mesjasz z rodu Efraima”. W latach 1920-1923 Moisiej Kulbak mieszkał w Berlinie, gdzie napisał poemat „Rajzn”(„Białoruś”, tłumaczenie z jidysz) o wiejskich Żydach spod Smorgoni, których przedstawia nieomal jako biblijnych wojowników. Typowa dla Kulbaka w tamtym czasie intonacja opisuje świat, w którym za granicą miejskiej cywilizacji żyją wspólnie Białorusini i Żydzi.
Tłumaczył na jidysz J. Kupałę, J. Kołasa, M. Gogola i innych, a w 1927 roku wybrano go na przewodniczącego Żydowskiego PEN Clubu.. W owym czasie Kulbak mieszkał w Wilnie, gdzie był już uznanym poetą, tam też w 1929 wydano jego dzieła zebrane w trzech tomach.
W 1928 roku Kulbak zdecydował się powrócić do sowieckiego Mińska. W Mińsku zaczął pracę w Akademii Nauk w charakterze redaktora stylistycznego oddziału żydowskiego. Według wspomnień współczesnej mu Szprincy Rokchind, „chwytał się różnych drobnych zajęć, żeby pokazać swoją lojalność wobec władz”. W 1928 r. powstało opowiadanie „Munie, handlarz ptakami” – „przedmowa” do ostatniej powieści „Zełmenjaner” („Zełmenianie”, 1931).
Utwory Kulbaka w latach 30. bardzo różniły się od białoruskiej literatury radzieckiej. W tamtym czasie znajdował się on pod wpływem niemieckich filozofów i romantyków, przede wszystkim Schillera. Pod jego wpływem napisana została sztuka „Bojtre” (1936). Sam Kulbak pisał o sobie jako o „pośrednim autorze”, by odwrócić uwagę radzieckich krytyków. Ostatni utwór Kulbaka – sztuka „Benjomin Magidow” o tragicznej śmierci młodzieńca sprzeciwiającego się polskiej okupacji, została wystawiona na scenie żydowskiego teatru w Birobidżanie w 1937 roku, jednak tekst utworu nie zachował się.
Aresztowany 11 września 1937 roku. Na wyjazdowym posiedzeniu Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR za „związki z polskim wywiadem” skazany na śmierć. Rozstrzelany nocą z 29 na 30 października. Zrehabilitowany w grudniu 1956.
Tłumaczenia Kulbaka na rosyjski i białoruski zaczęto wydawać już w czasach radzieckich, jednak nie wszystkie z nich były udane. Niektórych utworów nie przetłumaczono wcale.
Aresztowany 11 września 1937 roku. Na wyjazdowym posiedzeniu Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR za „związki z polskim wywiadem” skazany na śmierć. Rozstrzelany nocą z 29 na 30 października. Zrehabilitowany w grudniu 1956.
Tłumaczenia Kulbaka na rosyjski i białoruski zaczęto wydawać już w czasach radzieckich, jednak nie wszystkie z nich były udane. Niektórych utworów nie przetłumaczono wcale.
tłum. Michał Gutkowski
